ලංකාවේ වසංගත මර්දනයේදී ‘වීරෝදාර’ කියන වචනය ඉදිරියට දමාගෙන වැඩකරන පාර්ශ්ව කිහිපයක් ඉන්නවා. ඒ අතර හෙද නිලධාරීන්ගේ දායකත්වය මොකක්ද?
කොවිඩ්-19 වසංගත රෝග තත්වය මර්දනය කරන්නට ලෝකයේ වැඩිම දායකත්වයක් සපයන්නේ හෙද නිලධාරීන්. රටක් විදියට ලංකාවේ තත්වයත් ඒක. කොරෝනා වාට්ටුවක් වුණත් වෙන අංශයක් වුණත් පැය විසිහතරේම රාජකාරී කරන්නේ හෙද නිලධාරීන්. වැඩිම අවදානමක් තියෙන්නේත් හෙද නිලධාරීන්ට. රෝගීන්ව පරීක්ෂා කිරීමට නියැදි ගැනීමත් හෙද නිලධාරීන් කරනවා. බෙහෙත් ලබාදීම, ඉන්ජෙක්ෂන් ලබාදීම, ආහාර ලබාදීම හෙද නිලධාරීන් කරනවා. දැනට වෛද්යවරුන් කරන්නේ වීදුරුවෙන් එහාපැත්තේ ඉඳගෙන රෝග ලක්ෂණ අහලා ප්රතිකාර නියම කිරීම. ඕක තමයි ඇත්ත. සමහර වෛද්යවරුන් දවසකට පැය දෙකක්වත් රාජකාරීවලට වාර්තා කරන්නේ නැති බව වගකීමෙන් සහ කනගාටුවෙන් කියන්න සිද්ධවෙනවා. එහෙත් සමහර හෙද නිලධාරීන් එකදිගට පැය හැත්තෑදෙකක් වැඩ කරනවා. ලෝකයේත් එහෙමයි.
එංගලන්තයේ අගමැතිවරයා මේ බව ඔප්පු කළා. ඔහුට ප්රතිකාර කළේ හෙද නිලධාරීන් දෙදෙනෙක්. ඒ දෙන්නාම එංගලන්තයේ අය නෙවෙයි, සංක්රමණිකයන්. එයා මූලිකව ස්තූති කළේ තමන්ගේ ජීවිතය බේරාගත් බව කියමින් හෙද නිලධාරීන් දෙදෙනාට. ලෝක සෞඛ්ය සංවිධානයේ අධ්යක්ෂ ජෙනරාල්වරයා කියා තිබුණේ හෙද නිලධාරීන්ට රෝගීන්ට ප්රතිකාර කිරීම සඳහා හෙද නිලධාරීන් උදව් වෙන්න කියලයි.
එහෙත් හෙද නිලධාරීන්ගේ වෘත්තීය සමිතියක් විදියට ඔබ ලංකාවේ වසංගත මර්දන ක්රියාවලිය ගැන දැඩි විවේචන එල්ලකළා නේද?
අපට සිද්ධවුණා ඔය තත්වය යටතේ හෙද නිලධාරීන්ගේ ආරක්ෂාව තහවුරු කරගන්න. රෝගයට සත්කාර ප්රතිකාර සේවාව කිරීම සඳහා ආරක්ෂිත උපකරණ තියෙන්න ඕනෑ. එහෙම නොවුණොත් වෛරසය බෝවීමේ අවදානමක් තියෙනවා. ජීවිත අවදානමක් පවා තියෙනවා. එහෙම හෙද නිලධාරීන්ට වෛරසය ආසාදනය වුණොත්, ආසාදිත නිලධාරීන්ටත් සැක සහිත අයටත් නිරෝධායනය සඳහා සේවයෙන් ඉවත් වෙන්න සිද්ධවෙනවා. ඒ විදියට හෙද නිලධාරීන්ගේ හිඟයක් හැදුණොත් රෝගීන්ට ප්රතිකාර කරන්නේ කවුද? මේ අවදානම නිසා රෝගයට ප්රතිකාර කිරීමේදී හෙද නිලධාරීන්ගේ ආරක්ෂාව මහා වැදගත්කමක් ලබාදෙන්න ඕනෑ කාරණයක්. දැන් ඒක කිසිසේත්ම සිද්ධවෙන්නේ නැහැ.
දැන් ඇමෙරිකාවේ ජනාධිපති ඩොනල්ඞ් ට්රම්ප් සහ තවත් එරට නිලධාරීන් කියා තියෙනවා ලෝකයේ ඉන්න ඕනෑම හෙද නිලධාරියෙක් ආවොත් එයාලා බාරගන්න ලෑස්තියි කියලා. ඔවුන් ලෝකයේ වෙනත් රටවල හෙද නිලධාරීන්ට ආරාධනා කරනවා. ඒ ඔවුන්ගේ සෞඛ්ය කාර්ය මණ්ඩලයේ හිඟය නිසාත්, ඔවුන් අතර රෝගය පැතිරීම නිසා ඔවුන්ව නිරෝධායනයට ලක් කරන්න සිද්ධ වූ නිසා.
හෙද නිලධාරීන්ට අවශ්ය පහසුකම් නැතිද?
ගොඩක් දේවල් තියෙන්නේ ඉතාම අඩුවෙන්. සීයක් ඉල්ලූවොත් දෙන්නේ දහයයි. මම 28 වැනිදා හොයා බලනකොට එන්95 මුහුණු ආවරණ ඉතාම අඩුයි. පෞද්ගලිකව විකුණන අය එක මුහුණු ආවරණයක් විකුණන්නේ රුපියල් 450ට. තමන්ගේ අතින් ඒ මුහුණු ආවරණ සල්ලි දීලා අරගෙන වැඩ කරන්න ගියොත්, මාසෙ පඩිය මුහුණු ආවරණවලට යට වෙනවා. ඊට පස්සේ පීපීඊ ඇඳුම් කට්ටල නැහැ. ගොගල්ස් හුඟක් අඩුයි. දැන් ඉටිරෙදි කපලා ආරක්ෂිත ඇඳුම් මහගන්න සිද්ධවෙන තැනට පත්වෙලා තියෙනවා. මම එක් රෝහලකට යනකොට ඉටිකොළවලින් හදපු ඇඳුම් නැවත පාවිච්චි කරන්නට හෝදලා වනලා දාලා තියෙන හැටි දැක්කා. මේවායේ ඡුායාරූප සහ වීඩියෝ පවා තියෙනවා. එක්ස්රේ කපලා තමයි ගොගල්ස් හදාගෙන තිබුණේ.
සමාජයෙන් හෙද නිලධාරීන්ට ලැබෙන පිළිගැනීම කොහොමද?
දැන් සමහර මාධ්යවලින් සිංදු හදනවා. සුව විරුවෝ කියලා කියනවා. ඒත් විරුවෝ කියන අය සෞඛ්ය කාර්ය මණ්ඩලය බෝඩිම් හවුස්වලින් එළවලා දාලා තියෙනවා. කොළඹ, මාළිගාවත්ත, මහනුවර වගේ තැන්වල රෝහල්වලින් ඒ විදියට හෙද නිලධාරීන්ව බෝඩින් හවුස්වලින් එළියට දාපු සිදුවීම් වාර්තා වුණා. ඒත් ටීවී එකේ කියන්නේ සුව විරුවෝ කියලයි. මේක පරස්පරයිනෙ. අපි මිනිස්සුන්ගෙන් ඉල්ලන්න ඕනෑ මානුෂිකව හැසිරෙන්න කියලා.
කොහොම වෙතත් වසංගතය මැද ආණ්ඩුව අමාරුවේ දාන්න වැඩ වර්ජනයක් ගැන ඔබේ සංගමය තර්ජනය කළාලූ. බොරදියේ මාළු බානවා කියලා ඔබට චෝදනා කරනවා…
ඔය සමහරුන්ගේ විග්රහය. මේ උපකරණ නැති නිසා අපි කිව්වා කරුණාකරලා මේවා දෙන්න කියලා. දෙන්න බැරි නම් බලපෑමක් කරන්න වෙනවා කියලා කීවා. අපට ඕනෑ වුණේ නැහැ සේවයෙන් අයින් වෙන්න. මමත් අවුරුදු විස්සකට වඩා මේ ක්ෂේත්රයේ වැඩ කරනවා. ගොඩක් අය නොදන්නවා වුණාට යුද්ධය තියෙන ප්රදේශවල පවා කිසිම මුදලක් නොලබා ස්වෙච්ඡුාවෙන් ගිහින් අපි වැඩකරලා තියෙනවා. හැමදාම මේ රටේ වසංගත මර්දනයේදී හෙද නිලධාරීන් මහා දායකත්වයක් ලබාදුන්නා. වසංගත රෝගයකදී අපි කවදාවත් සේවයෙන් අයින් වුණේ නැහැ. ගංවතුරක් ආවත්, සුනාමි ආවත් අපි ස්වෙච්ඡුාවෙන් වැඩ කළා. සමහරු දේශපාලන වුවමනා නිසා හඳ ගැන කතා නොකර හඳ පෙන්වන ඇඟිල්ල ගැන කතා කරනවා. අපි පෙන්වාදුන්න ප්රශ්න ගැන කතාකළේ නැහැ. අපි අදටත් වැඩ.
අවශ්ය උපකරණ හිඟයක් පැවතීම ගැන ආණ්ඩුව වගකිව යුතුයි නේද? ලංකාවට වසංගතය ආපු මාර්තු මාසය වෙනකොට මේ තත්වය ගැන කලින් අනුමාන කිරීමේ හැකියාවක් තිබුණා. ආණ්ඩුවට තමන්ගෙ රාජ්ය තාන්ත්රික සම්බන්ධතා පාවිච්චි කරලා කලින්ම සූදානම් කරගන්න තිබුණා නේද?
ආණ්ඩුවට මේ ගැන සැලසුමක් තිබුණේ නැහැ. කොවිඞ්-19 ආවේ 2019 දී වුහාන්වලට. 2020 ජනවාරි වෙනකොට මේක වසංගතයක් වුණා. පෙබරවාරි අග වෙනකොට අධිවසංගතයක් බව දැනගත්තා. ලෝකයටම පැතිර යන බව අනතුරු හැෙඟව්වා. ලංකාවේ ආණ්ඩුවට මේ තත්වයට මුහුණදීම සඳහා සැලැස්මක් තිබිය යුතු වුණා. අවශ්ය දේවල් ගබඩා කළ යුතුව තිබුණා. ඒත් කළේ නැහැ. අඩු තරමේ අන්තිම මොහොත වන තුරු ගුවන් තොටුපළ වැහුවේත් නැහැ. විවිධ රටවලින් ආපු අය රෝගය බෝ කළා. එතකොටත් සැලසුමක් නෑ. ඒත් භාණ්ඩ මිලදී ගන්න උත්සාහ කරන මොහොත වෙනකොට ලෝකයේ හැමතැනම රෝගය පැතිරිලා. එතකොට හැම රටකටම පාහේ මේ භාණ්ඩ ඕනෑ. අන්තිමේ බලවත් රටවල් වැඩි මිලට නිෂ්පාදකයන්ගෙන් භාණ්ඩ මිලදී ගන්න තත්වයක් ඇතිවුණා. අපි ඩොලර් 10 බැගින් බඩුවක් ගන්න හැදුවොත්, බලවත් රටක් ඒ භාණ්ඩය ඩොලර් 100 බැගින් මිලදී ගත්තා. මම දන්න විදියට එක් වෙලාවක චීනයෙන් භාණ්ඩ තොගයක් ඉල්ලලා යවපු ඉල්ලීමකට සති දෙකක් යනතුරු උත්තරයක් ලැබුණේත් නැහැ. පස්සේ වුණත් පීසීආර් පරීක්ෂණ සඳහා අවශ්ය වන කිට් 20,000ක් අලිබාබා පදනමෙන් ලැබුණා. ඒත් අඩු තරමේ පීසීආර් කිට් ලක්ෂ 5ක්වත් ගේන්න වෙනවා. 5000 – 10,000 අතර ප්රමාණයක් දවසකට කරන්න ඕනෑ.
ඔබ පරීක්ෂණ ගැන සිහිපත් කළා. දැන් කරන පරීක්ෂණ සංඛ්යාව ප්රමාණවත් බව හිතනවාද?
සති තුනකට කලින් කීවේ 40,000ක් නිරෝධායනයට ලක් කරලා ඉන්නවා කියලා. ඒ සියලූදෙනාවම ඒ මොහොත වන විට පීසීආර් පරීක්ෂණයට ලක් කළ යුතුව තිබුණා. ඒත් කළේ නැහැ. ඒ මොහොත වෙද්දී ටෙස්ට් කරලා තිබුණේ 6000යි. ඒ වෙනකොට කළේ දවසකට 50-75 අතර ප්රමාණයක්. අපි කෑගහනකොට ඒක 100ක් බවට පත්වුණා. පසුව 500ක් වුණා. දැන් දවසකට පීසීආර් 1500ක් විතර කරනවා. මේ ප්රමාණය මදි. අපි අවශ්ය තරම් ටෙස්ට් කරනවානම් රටේ ඉන්න ලෙඞ්ඩු ප්රමාණයත්, ඉන්න තැන් ටිකත් තක්සේරු කරගන්න තිබුණා. ඒත් මේ තක්සේරුව මදි. ලෝක සෞඛ්ය සංවිධානය කියන්නේ රෝගීන්ව හඹාගෙන යන්න, පරීක්ෂා කරන්න, වෙන් කරන්න වගේ කාරණා. එක්කෙනෙකුගේ තෙවරක් පරීක්ෂා කරන්න කියලාත් උපදෙස් ලැබිලා තියෙනවා. සීයට අසූවක් විතර බරපතළ රෝග ලක්ෂණ නැතිව රෝගය බෝ කරන බව කියනවා. මේ තත්වය ගැන අපි හැමෝම දන්නවා.
දැන් මැතිවරණයක් පැවැත්වීම ගැන ඔබේ අදහස මොකක්ද?
ලෝකයේ කිසිම රටක සෞඛ්ය පද්ධතියක් කොරෝනා පාලනය කරන්න සමත් නැති බව ලෝක සෞඛ්ය සංවිධානයම කියනවා. ඇමෙරිකාව, ජර්මනිය, බි්රතාන්යය වගේ කිසිම රටකට මේක පාලනය කරන්න බෑ. ඒ නිසා බොරු කයිවාරු සහ අධිමාන්නයක් ඇතිව වැඩ කරන්න එපා කියලා විශේෂඥයන් කියනවා. වසංගතය නවත්වන්න නම් එක්කෝ මුළු සමාජයේම මේ වෛරසයට ඔරොත්තු දෙන විදියට ප්රතිශක්තිය වර්ධනය වෙන්න ඕනෑ. ඒත් ලෝකේ කිසිම සමාජයක ඒ විදියේ ප්රතිශක්තියක් වර්ධනය වෙලා නෑ. එහෙම නැත්නම් එන්නතක් හොයාගන්න ඕනෑ. එහෙත් එන්නතක් හොයාගන්නත් සමත් තවම වෙලා නෑ. බි්රතාන්යයේ පරීක්ෂාවට ලක් කරපු එන්නත පොදු පාවිච්චියට ගැනීම සඳහා අනුමැතිය දුන්නේ නැහැ. ලෝකය පුරා මහා පරිමාණයෙන් එන්නත් නිෂ්පාදනය කරන්න දීර්ඝ කාලයක් යාවි.
මේ ඔක්කෝම මැද්දේ කලින් වෛරසය හැදුණ අයට නැවත වතාවක් වෛරසය වැළඳිලා තියෙන බව කියනවා. ඒ නිසා දැන් වෛරසයේ පැටන් එක වෙනස් වෙලා තියෙනවා. ඒ සියල්ල මැද අප්රිකානු කලාපයටත් වෛරසය ගිහින් තියෙනවා. ඒ රටවල සෞඛ්ය පද්ධතිය ඉතා දියුණු නැහැ. ඒ නිසා පාලනයක් සහ නිරීක්ෂණයක් නැතිව මිලියන ගණනකට රෝගය පැතිරෙන්න පුළුවන්.
මේ සම්පූර්ණ තත්වය යටතේ ලෝක සෞඛ්ය සංවිධානය කියන්නේ සීමාකිරීම් ලිහිල් නොකර ඉන්න කියලයි. මිනිස්සු රට විවෘත කරන්න කියලා ඉල්ලන්න ඉඩ තියෙනවා. එහෙත් රට විවෘත කළත් ප්රවේශමෙන් ඒක කරන්න කියලා කියනවා.
මෙවැනි උපදෙස් ලැබිලා, ලෝකයම ඒ අනුව කටයුතු කරමින් ඉන්න පසුබිමක මැතිවරණයක් තියන්නේ මොකටද? මැතිවරණයක් ප්රජාතන්ත්රවාදයට අවශ්ය බව ඇත්ත. ඒත් මුලින් මිනිස්සු ජීවත්වෙලා ඉන්න ඕනෑ. මේ වෙලාවේ ව්යවස්ථාව අනුව පාර්ලිමේන්තුව කැඳවන්න පුළුවන්. පාර්ලිමේන්තුවේ ධුර කාලය තියෙනවා. ඒ සඳහා නීතිරීති තියෙනවා.
ව්යවස්ථාවෙන් පාර්ලිමේන්තුව කැඳවිය හැකියි. එහෙත් පාර්ලිමේන්තුව කැඳවලා වසංගත මර්දනයට ගන්න පුළුවන් දායකත්වය මොකක්ද කියලා සමහරු අහනවා..
ලෝක සෞඛ්ය සංවිධානය කියන්නේ නැවත රටවල් විවෘත කරනවා නම් අලූත් තත්වයට ගැළපෙන විදියට නිර්මාණාත්මක විදියට කරන්න කියලා. පාර්ලිමේන්තුව මේ කටයුත්ත සඳහා කැඳවීම වැදගත්. එක් පැත්තකින් පාර්ලිමේන්තුවේ සම්මත වූ අයවැයක් නෑ. අනෙක් පැත්තෙන් අලූත් තත්වයට ගැළපෙන සමාජයක් ඇති කරන්න නම් අලූත් නීතිරීති සකස් කරන්න ඕනෑ. පාර්ලිමේන්තුව ඒ සඳහා අත්යවශ්යයි.
ලංකාවේ නිරෝධායන කඳවුරු හමුදාවේ පාලනය යටතේ තිබුණේ. ඒ කඳවුරුවල රාජකාරී සඳහා හෙද නිලධාරීන් ඇතුළු සෞඛ්ය කාර්ය මණ්ඩල ප්රමාණවත් තරම් දායක කරගත්තේ නැහැ. දැන් නිරෝධායන කඳවුරුවලින් රෝගය බෝ වුණ බවටත් සැකයක් තියෙනවා නේද?
මම ඉතා වගකීමෙන් කියන්නේ, නිරෝධායන කඳවුරෙන් රෝගය පැතිරුණ බව විශ්වාස කරන්න බරපතළ සාධක තියෙන බව. රෝගීන් වාර්තා වූ සංඛ්යා, වාර්තා වූ දින අනුව අපට තේරුම් ගන්න පුළුවන් කඳවුරු ඇතුළේදී රෝගය බෝ වුණ බව. කන්දකාඩු නිරෝධායන කඳවුරේදී අවස්ථා තුනකදී රෝගීන් වැඩිපුර වාර්තා වුණා. නිරෝධායන මධ්යස්ථානයක් ඇතුළට සැක සහිත අයව යවනකොට ඇතුළට යවන්න කලින් පරීක්ෂා කරන්න ඕනෑ. ඉන්පස්සේ රෝගය තියෙන නමුත් රෝග ලක්ෂණ නැති අයව වෙන් කරන්න පුළුවන්. ඊට පස්සේ දින 12කට විතර පස්සේ නැවත පරීක්ෂා කරලා, නැවත රෝගය තියෙන අයව වෙන් කරන්න පුළුවන්. අන්තිමේදී හොඳ අයව ගම්වලට යවන්න පුළුවන්. ඒත් ලංකාවේ කළේ, කිසිම පරීක්ෂාවක් නොකර හැමෝවම එක ගොඬේ දාපු එක. ලෙඬේ තියෙන, රෝග ලක්ෂණ නැති තුන්දෙනෙක් හිටියොත් එයාලගෙන් හැමෝටම ලෙඬේ බෝ වෙනවා. ඒ නිසා තමයි කඳවුරු ඇතුළෙන් මේ තරම් ප්රතිශතයක් රෝගීන් හමුවුණේ.
වසංගතය මර්දනයට හමුදාව යොදාගැනීම අසාර්ථක වෙලා නේද?
රෝගය මර්දනයේදී ප්රමුඛයා හමුදාව නෙවෙයි. සෞඛ්ය නිලධාරීන්. මෙහි විද්යාව, තාක්ෂණය, වෛද්ය විද්යාව දන්නේ සෞඛ්ය නිලධාරීන්. ලෝකයේ සාර්ථක හැම රටකම ඒ ප්රමුඛත්වය දරන්නේ සෞඛ්ය සේවය. ඒ රටවල විශේෂ කාර්යභාරයක් හමුදාවත් කරනවා. ඒත් ඔවුන් කරන්නේ සෞඛ්ය අංශවලට සහයෝගය දීම. ලංකාවේ කාර්යසාධක බලකායේ ප්රධානත්වය හමුදාපතිවරයාට දීම වැරදියි. ඉතාම පැහැදිළිව සටහන් කරන්න ඕනෑ අපි හමුදා සෙබළුන්ට ප්රශංසා කරන බව. අපි දැකපු විදියට ඔවුන් ඉතාම සද්භාවයෙන් රාජකාරි කළා. හමුදාපතිවරයා පවා තමන්ගේ රාජකාරිය විදියට සලකලා සද්භාවයෙන් වැඩ කරන්න ඇති. ඒත් ඒක ඔහුගෙන් ගත යුතු රාජකාරියක් නොවෙයි. නාවික හමුදා සෙබළුන් ගම්වලට ගිහින් ලෙඩුන්ව එක්කගෙන එනවා. මම දැක්කා සමහරුන්ව අතිනුත් අල්ලාගෙන එනවා. ගොඩක් අය මුහුණු ආවරණයක් විතරක් පැළඳගෙන යන්නේ. ආරක්ෂාවට ඒක මදි. සමහර තැන්වල පොලිස් නිලධාරීන්ට මුහුණු ආවරණයක්වත් නෑ. ඒ නිසා ඔවුන් අනාරක්ෂිතයි.
හමුදා නිලධාරීන්ව වසංගංත මර්දනයට දානවා නම් මුලින්ම මූලික පුහුණුවක් දෙන්න තිබුණා. රෝගයෙන් වළකින හැටි කියා දෙන්න තිබුණා. හැම පාර්ශ්වයකම සහයෝගය ආරක්ෂිතව ගන්නේ කොහොමද කියන එක බරපතළ කාරණයක්. දැනට හමුදාවේ දෙසීයකට විතර රෝගය තියෙන බව පරික්ෂණවලින් හෙළි වෙලා. මම විශ්වාස කරන විදියට ඊට වඩා විශාල පිරිසකට රෝගය ඇති. සියලූ දෙනාවම පරීක්ෂාවට ලක් කරලා නෑ. දැන් ගොඩක් අය විවිධ දිස්ත්රික්කවල නිවාඩු ගිහින්. ඔවුන් මඟ දිගට මොන තරම් බෝ කරන්න ඇතිද. පවුල්වලට සම්බන්ධ කී දෙනෙකුට බෝ වෙන්න ඇතිද. මේක විශාල අවුලක් බවට පරිවර්තනය වෙලා. නිවැරදි සැලැස්මක්, පුහුණුවක් නැතිකම නිසා හදාගත්ත අවුලක් මේක.
තරිඳු උඩුවරගෙදර – අනිද්දා